Kapusta Andrzej Szaleństwo i władza. Myl krytyczna Foucaulta

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.182).310Foucault mając niejednoznaczne powiązania z myślą Kanta wywodzi od niego dwa sposobymyślenia o filozofii.1.Pierwszy odnosi się do pytania czym jest człowiek? i związany jest z antropologiąfilozoficzną oraz ze współczesnym dyskursem humanistycznym, którego wola prawdy nie jestw stanie rozwikłać jałowości dubletu empiryczno-transcendentalnego, przyczyniając sięjedynie do intensyfikacji form subiektywizacji (zamykania ludzkiej podmiotowości) i dozaniku praktyk wolności.Rozprawiając się z Kantem w Słowach irzeczach, Foucaultkwestionował (i) podmiotowe warunki wiedzy, (ii) autonomię podmiotu, (iii) uniwersalnośćrozumu.Wszystko wydawało się jedynie historycznym błędem, metafizyczna maską, rządzonąw rzeczywistości przez dyskurs, czy re\im dyscyplinarny.2.Druga droga wywodzi się z kantowskiej refleksji dotyczącej Oświecenia, która wedługFoucault jest pierwszą próbą myślenia filozofii o własnej terazniejszości, próbą uprawiania ontologii nas samych.Stanowi ona problematyzację humanistycznej woli prawdy i nie ma nacelu dotarcia do prawdy o człowieku, lecz chce ją problematyzować, podwa\yć, pokazać, \e taprawda ma swoją historię i swoje prozaiczne zródła.Problematyzacje te są elementem myślikrytycznej, która ma na celu wynajdywanie nowych mo\liwości myślenia i ró\norodnychautokreacji.Zob.te\ Michel Foucault, La vie: L'exp�rience et la science, Revue dem�taphysique et de morale 90, 1985, s.5.)153154uniknąć iluzji i dogmatyzmu.Nie chodzi tu jednak o opis aktualnego stanu kultury, albowiem myślFoucault jest przede wszystkim myślą krytyczną.Tak jak dla Marksa: poznanie nie jest celem samymw sobie, analiza rzeczywistości społecznej staje się równowa\na z jej przezwycię\eniem.Dlategofrancuski intelektualista idzie w swych zamierzeniach dalej twierdząc, \e: mo\e naszym obecnymzadaniem nie jest odkrywać, kim jesteśmy, lecz dokładnie wobec tego, kim jesteśmy zwrócić aktodmowy? Mamy wyobrazić sobie, kim moglibyśmy być - i realizować projekty wyobrazni (& )(PIW, s.182).Powraca tu explicite wątek transgresyjny jego myśli, obecny we wczesnych pismach zlat 60-tych.Jego genealogie nie poszukują koniecznych warunków i granic myśli, lecz mo\liwości ichprzekroczenia.Zamiast szukać konieczności i koniecznych warunków racjonalności, eseje te sugerują(według Foucaulta) krytykę współczesnych granic to\samości oraz form \ycia.Ta krytyka polega naposzukiwaniu tego co przypadkowe (a nie konieczne) i pojedyncze (a nie uniwersalne) dla naszejwspółczesności.Autor Historii szaleństwa stara się dostrzec zawsze obecne mo\liwości transgresjinaszych form \ycia.Obecnie Kant nie jest dla Foucaulta jak w Słowach i rzeczach przedstawicielem analityki prawdy poszukującym warunków prawdziwej i rzeczywistej wiedzy (co wówczas autornazywał analityką skończoności ).Ten względnie nieznany autor esejów o Oświeceniu i rewolucjifrancuskiej jest inicjatorem ontologii terazniejszości , która bada współczesne pole mo\liwegodoświadczenia. Krytyczna ontologia nas samych (l ontologie critique de nous-m�mes) formujeprojekt, w którym krytyka tego czym jesteśmy jest w tym samym czasie historyczną analizą granic,które są nało\one na nas i doświadczeniem mo\liwości wyjścia (franchissement) poza nie (QL, s.577)311.Foucaulta interpretacja Kanta jako prekursora ontologii nas samych wydaje się dosyćkontrowersyjna, albowiem jego dotychczasowe genealogie stanowiły, w pewnym sensie, parodięteleologicznych rozwa\ań na temat historii, były skierowane przeciwko transhistorycznymschematom, które idąc za heglowskim pojmowaniem rozumu widzą w nim syntetyzującą siłę,docierającą do wiedzy jako całości.Zasadność takiego ujęcia widać wówczas, gdy oddzielimykantowskie pisma na temat Oświecenia i rewolucji francuskiej od jego innych filozofii historii, gdzieakcent teleologiczny był bardziej widoczny, kiedy odró\nimy Co to jest Oświecenie? od Pomysłów doujęcia historii powszechnej w aspekcie światowym312.Oczywiście takie selektywne odczytanie niewystarcza, jako \e Foucault dokonuje ró\nych deformacji, radykalnych roztrzygnięć i swoistejtranslacji Oświeceniowego projektu.Ostatecznie nie przypadkiem łatwiej umieszcza się go obokRorty ego, Deleuza, Lyotarda, Lacana i Derridy, ni\ Habermasa i Taylora.Jednak\e Ian Hackingstwierdza, \e Foucault dziwacznie zachowuje kantowskiego ducha 313, natomiast Habermas widzi w311Tekst ukazał się pierwotnie w wersji angielskiej M.Foucault, What is Enlightenment, w: TheFoucault Reader (red.) P.Rabinow, Harmondsworth:Penguin 1986, s.50; wydany w językufrancuskim w "Magazin litt�raire" (Avril 1993); posługuję się tekstem wydanym w czwartymtomie Dits et �crits, s.562-578, (red.) D.Defert i F.Ewald, Paris 1994.Dalej jako QL [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki